Nakazy opuszczenia lokalu i zakazy zbliżania się stają się narzędziami coraz częściej stosowanymi wobec sprawców przemocy domowej. W 2021 r. funkcjonariusze zastosowali je 3 531 razy. (Źródło www.prawo.pl Tyt. Izolacja sprawcy przemocy domowej w statystykach).
Jednak patrząc na liczbę ofiar to nadal wydaje się zbyt mało :(
Na mocy ustawy, która weszła w życie 30 listopada 2020 roku, policji oraz Żandarmerii Wojskowej nadano uprawnienia do wydawania natychmiastowego nakazu opuszczenia mieszkania i jego bezpośredniego otoczenia lub zakazu zbliżania się do niego. Celem nowych przepisów jest ochrona ofiar przemocy przed ich oprawcami od razu.
Duża liczba środków wprowadzonych ustawą „antyprzemocową” może powodować wrażenie, że procedura jest bardzo skomplikowana. Tak w rzeczywistości nie jest. Środki wobec sprawcy przemocy w rodzinie stosuje się w następującej kolejności:
- nakaz natychmiastowego opuszczenia wspólnie zajmowanego mieszkania i jego bezpośredniego otoczenia / zakaz zbliżania się do mieszkania i jego bezpośredniego otoczenia stosowany przez Policję lub Żandarmerię Wojskową na okres 14 dni od ich wydania.
- wniosek do sądu cywilnego o zobowiązanie osoby stosującej przemoc w rodzinie do opuszczenia wspólnie zajmowanego mieszkania i jego bezpośredniego otoczenia lub zakazanie zbliżania się do mieszkania i jego bezpośredniego otoczenia. Sąd rozpoznaje ten wniosek w terminie jednego miesiąca od dnia wniesienia.
W celu stwierdzenia zasadności wydania nakazu/zakazu funkcjonariusz ocenia ryzyko bezpośredniego zagrożenia dla życia lub zdrowia ludzkiego, odrębnie dla osoby dorosłej i dziecka, biorąc pod uwagę ściśle określone kryteria, w tym:
a) akty przemocy fizycznej w rodzinie;
b) wiek osoby dotkniętej przemocą w rodzinie;
c) stosowanie przemocy w rodzinie wobec kobiety w ciąży;
d) niepełnosprawność osoby dotkniętej przemocą w rodzinie, tj.trwałą lub okresową niezdolność do wypełniania ról społecznych z powodu stałego lub długotrwałego naruszenia sprawności organizmu, w szczególności powodującą niezdolność do pracy;
e) zależność osoby dotkniętej przemocą w rodzinie od osoby stosującej tę przemoc ze względu na stan zdrowia lub jej zaburzenia psychiczne;
f) zaburzenia psychiczne stosującego przemoc w rodzinie i jego stan podczas interwencji związany z użyciem, nadużywaniem lub uzależnieniem od alkoholu, środków odurzających lub substancji psychotropowych, środków zastępczych lub nowych substancji psychoaktywnych;
g) kierowanie przez żołnierza gróźb użycia przemocy ze skutkiem bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia;
h) dostęp żołnierza do niebezpiecznego narzędzia lub broni;
i) informacje o dotychczas stosowanej przemocy lub prowadzonych postępowaniach wobec żołnierza, w związku z użyciem przemocy;
j) informacje od osób dotkniętych przemocą w rodzinie dotyczące ich obaw o własne życie lub zdrowie, w tym związanych z nasileniem aktów przemocy w rodzinie;
k) informacje o próbach targnięcia się na własne życie lub życie osób wspólnie zamieszkujących, w związku ze stosowaniem przemocy;
l) informacje o próbach targnięcia się na własne życie przez osobę dotkniętą przemocą w rodzinie w związku ze stosowaniem tej przemocy.
Orzeczenie Sądu nakazujące sprawcy opuszczenie mieszkania lub zakazujące zbliżania jest wykonalne w momencie ogłoszenia. Sąd doręczy postanowienie osobie składającej wniosek, sprawcy przemocy, Policji, Prokuratorowi oraz Zespołowi Interdyscyplinarnemu. Jeżeli Policja wydała wobec sprawcy nakaz lub zakaz (jest on skuteczny przez 2 tygodnie), można prosić Sąd o udzielenie zabezpieczenia przez przedłużenie zakazu lub nakazu. Sąd taki wniosek rozpatrzy w ciągu 3 dni.W sądach dostępny jest formularz: wniosek o zobowiązanie osoby stosującej przemoc w rodzinie do opuszczenia wspólnie zajmowanego mieszkania i jego bezpośredniego otoczenia lub zakazanie zbliżania się do mieszkania i jego bezpośredniego otoczenia. - wniosek do sądu cywilnego o zabezpieczenie poprzez przedłużenie obowiązywania nakazu lub zakazu wydanego przez Policję lub Żandarmerię Wojskową. Wniosek o zabezpieczenie będzie powiązany z wnioskiem, o którym mowa w pkt. 2. W postanowieniu o zabezpieczeniu sąd wskazuje czas jego trwania, tak aby zapewnić właściwą ochronę osobie dotkniętej przemocą. Powinien to być okres, który pozwoli sądowi rozpoznać wniosek, o którym mowa w pkt. 2
Zgodnie z ustawą policja jest zobowiązana do regularnego sprawdzania, czy osoba objęta zakazem zbliżania się do mieszkania stosuje się do nałożonej na nią sankcji. Jeżeli nie będzie tego robić, będzie podlegać karze aresztu, ograniczenia wolności albo grzywny, czyli narazi się na odpowiedzialność wykroczeniową egzekwowaną w trybie przyspieszonym.
Ustawa przewiduje również usprawnienie przebiegu postępowania sądowego, które powinno zakończyć się w ciągu 30 dni. Szybka procedura będzie możliwa m.in. dzięki temu, że pisma procesowe będzie mogła doręczać policja, a nie jedynie poczta. Policja będzie też zobowiązana do udzielania sądowi wszelkiej pomocy, niezbędnej do szybkiego zakończenia sprawy, np. przy ustaleniu adresu świadka.
Treść nakazu/zakazu i jego doręczenie
Nakaz/zakaz zawiera następujące elementy składowe:
1) datę, czas i miejsce przeprowadzenia czynności,
2) podstawę prawną jego wydania,
3) treść nakazu lub zakazu, w tym obszar lub odległość od wspólnie zajmowanego mieszkania, którą osoba stosująca przemoc w rodzinie jest obowiązana zachować,
4) dane funkcjonariuszy przeprowadzających czynność,
5) dane osoby stosującej przemoc w rodzinie,
6) dane osoby dotkniętej przemocą w rodzinie,
7) uzasadnienie, w którym wskazuje się podstawy faktyczne ich wydania,
8) pouczenia, w tym o trybie, formie i sposobie wnoszenia zażalenia.
Nakaz/zakaz doręcza się osobie stosującej przemoc w rodzinie oraz osobie dotkniętej tą przemocą.
Nowe przepisy wzorowane są na rozwiązaniach stosowanych z powodzeniem w innych państwach. W Austrii policyjny nakaz opuszczenia mieszkania przez sprawcę przemocy fizycznej obowiązuje już ponad 20 lat i wydawany jest na 14 dni. Podobne rozwiązanie wprowadzono w Czechach. Obejmują m.in. nakaz opuszczenia mieszkania przez winnego przemocy oraz zakaz kontaktowania się z ofiarami.